ต้นทุนของระบบที่ล้มเหลว
ข้อมูลทางสถิติที่ปรากฏนั้นน่าตกตะลึงเป็นอย่างยิ่ง แม้จะมีความพยายามมานานหลายทศวรรษ แต่พลาสติกที่เคยถูกผลิตขึ้นมาทั้งหมดกลับถูกนำไปรีไซเคิลไม่ถึง 10% ส่วนที่เหลือได้สร้างมลภาวะในมหาสมุทร เติมเต็มพื้นที่ฝังกลบ และสะท้อนให้เห็นถึงความล้มเหลวครั้งใหญ่หลวง ไม่ใช่เพียงในด้านสิ่งแวดล้อม แต่ยังเป็นความล้มเหลวของกลไกตลาดที่ทำให้มูลค่าของวัสดุหลายแสนล้านดอลลาร์ต้องสูญเปล่าไป แต่การจะทำความเข้าใจความล้มเหลวนี้ เราไม่จำเป็นต้องมองไปที่ห่วงโซ่อุปทานระดับโลก เราเพียงแค่ต้องพิจารณาชั้นวางสินค้าในร้านสะดวกซื้อเท่านั้น
ลองพิจารณาผลิตภัณฑ์ที่เรียบง่ายที่สุดอย่างขวดน้ำดื่ม ขวดหนึ่งทำจากพลาสติก PET ใส ข้างกันคือขวดที่ทำจากพลาสติกชีวภาพ PLA ส่วนอีกขวดเป็นพลาสติก HDPE แบบทึบ แต่ละขวดมีฝา ฉลาก และกาวที่ใช้ติดฉลากแตกต่างกันออกไป เราอาจเรียกสิ่งนี้ว่า ‘ทางเลือกของผู้บริโภค’ ทว่าในมุมมองเชิงระบบแล้ว มันคือความสับสนวุ่นวายที่ถูกออกแบบขึ้นมาเอง และแม้ว่าขวดแต่ละใบจะสามารถ ‘รีไซเคิล’ ได้ในทางเทคนิค แต่เมื่อนำมารวมกัน มันกลับกลายเป็นความท้าทายระดับฝันร้ายสำหรับผู้ประกอบการรีไซเคิล เพราะมันคือวัตถุดิบที่ปนเปื้อนและมีคุณสมบัติที่แตกต่างกัน ทำให้การคัดแยกมีต้นทุนที่สูงมหาศาล นี่คือหัวใจของปัญหา
ความวุ่นวายเชิงระบบนี้ไม่ใช่ปัญหาเรื่องขยะที่แก้ไม่ได้ แต่มันคือปัญหาด้านการออกแบบที่สามารถแก้ไขได้อย่างสมบูรณ์ การจะสร้างตลาดที่แข็งแกร่งสำหรับพลาสติกรีไซเคิลได้นั้น เราต้องหยุดไล่ตามแก้ปัญหาที่ปลายเหตุ และเริ่มต้นออกแบบสถาปัตยกรรมของระบบใหม่ทั้งหมดตั้งแต่ต้นทาง
ภาพลวงตาของ “การจัดการขยะ”
เป็นเวลาสามสิบปีแล้วที่แนวคิดหลักคือการปฏิบัติต่อปัญหานี้ในฐานะ ‘ปัญหาการจัดการขยะ’ เราได้ลงทุนหลายพันล้านไปกับกระบวนการปลายทาง ไม่ว่าจะเป็นการสร้างโรงคัดแยกที่ทันสมัยขึ้น การพัฒนากระบวนการทางเคมีที่ดีขึ้น หรือการเพิ่มประสิทธิภาพในการจัดเก็บและขนส่ง โดยแก่นแท้แล้ว เราได้ทุ่มเททรัพยากรไปกับการพยายามจัดการความวุ่นวายหลังจากที่มันได้เกิดขึ้นแล้ว เปรียบเสมือนการสร้างโรงพยาบาลระดับโลกไว้ที่ตีนหน้าผา แทนที่จะสร้างรั้วกั้นที่แข็งแรงไว้ที่ขอบหน้าผา มันเป็นความพยายามที่น่าชื่นชม แต่เป็นกลยุทธ์ที่ผิดพลาด เพราะเป็นการรักษาตามอาการ โดยที่ไม่ได้แก้ไขที่ต้นตอของปัญหา
แน่นอนว่า เป็นเรื่องสำคัญอย่างยิ่งที่จะต้องยอมรับถึงเหตุผลทางธุรกิจที่อยู่เบื้องหลังความซับซ้อนนี้ อัตลักษณ์ของแบรนด์ผูกติดอยู่กับบรรจุภัณฑ์ ข้อกำหนดด้านประสิทธิภาพของผลิตภัณฑ์ก็ต้องการวัสดุที่แตกต่างกัน และระบบตลาดเสรีก็เปิดโอกาสให้เกิดการแข่งขันด้านการเลือกใช้วัสดุเพื่อลดต้นทุนและเพิ่มคุณภาพ สิ่งเหล่านี้ไม่ใช่ข้อกังวลเล็กน้อย แต่การมุ่งเน้นที่การสร้างความแตกต่างที่ต้นทางมากเกินไป ได้ทำลายห่วงโซ่คุณค่าทั้งหมดในตอนปลายทางโดยไม่ได้ตั้งใจ
จุดเปลี่ยนสำคัญ: ปัญหาอยู่ที่การออกแบบระบบ
ข้อบกพร่องพื้นฐานในวิธีคิดของเราคือ:
นี่ไม่เคยเป็นปัญหาเรื่องขยะ แต่มันเป็นปัญหาด้านการออกแบบระบบมาโดยตลอด
ที่ BOLD Group เราเชื่อว่าทุกความท้าทายที่ซับซ้อน ไม่ว่าจะในสายการผลิตหรือในห่วงโซ่อุปทานระดับโลก สามารถแก้ไขได้ด้วยการประยุกต์ใช้หลักการเชิงสถาปัตยกรรม (Architectural Principles) อย่างเข้มข้น ทางออกของตลาดพลาสติกคือการหยุดมองที่ปลายทาง แล้วหันมาออกแบบระบบทั้งหมดใหม่อย่างเป็นองค์รวม เราขอเสนอวิธีคิดใหม่ที่เรียกว่า: “ระบบปฏิบัติการเศรษฐกิจหมุนเวียน” (The Circular Operating System – Circular OS)
OS ในที่นี้ไม่ใช่ซอฟต์แวร์คอมพิวเตอร์ แต่มันคือชุดของหลักการ ข้อตกลง และมาตรฐานที่บังคับใช้ร่วมกัน ซึ่งกำกับดูแลผู้มีส่วนได้ส่วนเสียทั้งหมดในห่วงโซ่คุณค่า OS นี้ทำให้มั่นใจได้ว่าผู้เล่นทุกคน ตั้งแต่ผู้ผลิตเม็ดพลาสติก แบรนด์สินค้า ไปจนถึงผู้รีไซเคิล จะดำเนินงานภายใต้กฎกติกาเดียวกัน โดยมีเป้าหมายหลักคือการรักษามูลค่าของวัสดุไว้ตลอดวงจรชีวิต
“โค้ด” สำหรับ OS นี้ก็คือมาตรฐานร่วมกัน (Common Standard) ลองนำกลับไปประยุกต์ใช้กับปัญหาขวดน้ำของเรา
กฎข้อที่ 1: ขวดน้ำดื่มไม่มีอัดลมขนาดต่ำกว่า 1 ลิตรทั้งหมด จะต้องผลิตจากพลาสติก PET ใสประเภทที่ 1 พร้อมฝา HDPE และใช้กาวติดฉลากที่ไม่สร้างการปนเปื้อน
มาตรฐานที่ชัดเจนเพียงข้อเดียวนี้ ไม่ได้จำกัดการแข่งขันของแบรนด์หรือแหล่งน้ำ แต่เป็นการพลิกโฉมเศรษฐศาสตร์ตลอดวงจรชีวิตของผลิตภัณฑ์ ด้วยการออกแบบสถาปัตยกรรมของความเรียบง่ายตั้งแต่ต้นทาง (Architecting Simplicity at the Source)
บทสรุป: การออกแบบสถาปัตยกรรมเพื่อตลาดที่แข็งแกร่ง
เมื่อวัตถุดิบที่เข้าสู่ระบบมีความสม่ำเสมอและเป็นหนึ่งเดียวกัน ผลลัพธ์ที่ได้จะเกิดการเปลี่ยนแปลงอย่างสิ้นเชิง ด้วยการใช้ Circular OS ต้นทุนในการรวบรวมและรีไซเคิลจะลดลงอย่างรวดเร็ว การคัดแยกที่เคยเป็นงานที่ซับซ้อนและใช้แรงงานคน ก็จะกลายเป็นระบบอัตโนมัติ ผลลัพธ์ที่ได้ไม่ใช่ขยะพลาสติกที่ปนเปื้อนกันอย่างไร้ทิศทางอีกต่อไป แต่เป็นวัตถุดิบรีไซเคิลคุณภาพสูงที่สามารถคาดการณ์ปริมาณและคุณภาพได้อย่างแม่นยำ
วัตถุดิบคุณภาพสูงนี้ไม่ใช่ ‘ขยะ’ อีกต่อไป แต่ได้กลายมาเป็น ‘สินค้าโภคภัณฑ์’ (Commodity) ที่เชื่อถือได้และสามารถซื้อขายได้จริง นี่คือกุญแจสำคัญที่ปลดล็อกให้เกิดตลาดซื้อขายพลาสติกรีไซเคิลข้ามพรมแดนที่แข็งแกร่ง ซึ่งผู้ผลิตสามารถจัดซื้อและนำไปใช้ในสายการผลิตของตนเองได้อย่างมั่นใจ เป็นการปิดวงจรและสร้างเศรษฐกิจหมุนเวียนอย่างแท้จริงและยั่งยืน
จากประสบการณ์การทำงานของเราที่ BOLD ในการออกแบบสถาปัตยกรรมด้านนวัตกรรมให้กับบริษัทชั้นนำทั่วโลกใน 46 อุตสาหกรรม เราเห็นหลักการนี้ได้รับการพิสูจน์อยู่เสมอว่า ระบบที่ถูกออกแบบมาอย่างดีจะให้ผลลัพธ์คุณภาพสูงที่คาดการณ์ได้เสมอ หลักการที่ช่วยให้บริษัทเทคโนโลยีสามารถเปิดตัวผลิตภัณฑ์ใหม่ได้ตามกำหนดเวลา ก็เป็นหลักการเดียวกับที่สามารถสร้างอุปทานของวัสดุรีไซเคิลที่เชื่อถือได้เช่นกัน
ก้าวต่อไปของคุณ
เช่นเดียวกับที่โลกดิจิทัลของเราขับเคลื่อนด้วยระบบปฏิบัติการอย่าง iOS และ Android เศรษฐกิจหมุนเวียนในอนาคตของเราก็จำเป็นต้องถูกสร้างขึ้นบน OS สำหรับวัสดุที่แข็งแกร่งและใช้ร่วมกัน การเปลี่ยนแปลงนี้ต้องการภาวะผู้นำรูปแบบใหม่และการประสานงานระหว่างอุตสาหกรรมอย่างที่ไม่เคยมีมาก่อน โดยเริ่มต้นจาก 3 การกระทำที่สำคัญ:
ออกแบบพิมพ์เขียวนำร่อง:
อย่าพยายามสร้างมาตรฐานสำหรับทั้งอุตสาห์กรรมในครั้งเดียว แต่ให้เริ่มต้นจากผลิตภัณฑ์ที่มีผลกระทบสูงเพียงประเภทเดียว เช่น ขวดน้ำดื่ม แล้วออกแบบ “Circular OS” สำหรับผลิตภัณฑ์นั้นอย่างเป็นทางการ เพื่อกำหนดมาตรฐาน วิธีการบังคับใช้ และตัวชี้วัดความสำเร็จ เพื่อพิสูจน์คุณค่าของระบบในระดับภูมิภาค
เปลี่ยนมุมมองต่อปัญหา:
ภายในองค์กรของคุณและกับคู่ค้าทางธุรกิจ จงหยุดพูดถึง ‘การจัดการขยะ’ และเริ่มพูดถึง ‘การออกแบบเพื่อสร้างคุณค่า’ (Value Architecture) และมองว่าการไม่มีมาตรฐานร่วมกันคือความเสี่ยงทางธุรกิจที่สำคัญและเป็นอุปสรรคต่อการสร้างตลาดใหม่ที่มีกำไร
รวมกลุ่มผู้ผลิตนำร่อง:
ปัญหานี้ไม่สามารถแก้ไขได้โดยบริษัทเดียว ต้องเกิดการรวมตัวของผู้นำในอุตสาหกรรมเพื่อยอมรับในคุณค่าของระบบที่ใช้ร่วมกัน และร่วมกันสนับสนุนโครงการนำร่อง
This article is part of Teerasak's talk at Switch to Green: Sustainable Value Chain for Recycled Plastic event by ASEAN ACCESS LEARN on the topic “Develop common standards enable cross-border trade and enable recycled plastic market”
